Contos o pé do lume

ADAPTACIONES PERSONALES AL HABLA VILAREGA

indice
A ondiña do lago
A corza blanca
A Virgen da Zarza
O noso Señor dos Ancares do Bierzo
A Lagua Negra

LEYENDAS DE FILANDON

Al oscurecer, luego del trabajo diario en el campo, la mocedad y algunas "tías" mayores (no había tele ni radio ni tragaperras ni discotecas) se reunían en alguna de las espaciosas y acogedoras cocinas del pueblo, como la de Sagrario en el fondo del pueblo.

Hasta ya bien entrada la segunda mitad del siglo pasado, perduró la costumbre del filandón (que así se llamaba a estas reuniones) en las aldeas del Bierzo.

Allí, a la luz de los ganzos (tallos secos de urz, llamados en Villar "gabuzos") mientras algunas agitaban los botos mazando, otras le daban al huso hilando, otras y otros, entre trago y trago de la bota de vino que alguien siempre llevaba, contaban entretenidas leyendas de época.

Eran las clásicas usuales que siempre semiocultan alguna sabia moraleja y que servían para afirmarse en la identidad social del pueblo, propgnando la continuidad de los valores  (bien sí, mal no) que ayudaban a sostener en pie y en paz   a la sociedad milenaria y campesina, organizada sobre el eje de la familia tradicional y extensiva.

A las doce o la una se iba la gente a sus casas para acometer el trabajo diario al día siguiente. Pero a veces, los sábados y vísperas de Fiestas, llegaba el filandón hasta la aurora.

En cualquiera de los casos, ya con los niños durmiendo y las respetables matronas semi adormiladas sobre los escaños de roble ennegrecidos por el humo, algun/a joven abría subrepticiamente el cuarterón provocando con la repentina entrada de aire de fuera, el ansiado apagón de los ganzos . Y era cuando las partes blandas de las mozas soportaban los furtivos pellizcos y castas palpaciones más o menos consentidas pero, tengo para mí, siempre anheladas...

Finalmente a veces, cuando se oía lugar arriba el golpeteo desigual de galochas y zuecos, al retirarse cada mochuelo a su olivo, ya se veían sobre las tierras del alto Campano las primeras luces del día...

Esta serie que empieza trata de las leyendas contadas o que podían haberse contado en estos filandones. Adaptadas personalmente al habla vilarega.

La serie está abierta, como todo el blog, a las colaboraciones de quién recuerde leyendas y quiera plasmarlas aquí.

Y enceto  con

A ONDIÑA DO LAGO

Cúntase que os guerreiros celtas, antes de meterse no peor da batalla, facían os sous ritos de guerra, xunto o Teixo sagrado dos albiones, pra que o Gran Esprito lles dése ayuda e coraxe.

Na guerra cos romanos, Medonio, dirixente dos astures, morreu queimado polo rayo co collera unha noite de tormenta no pico do Mirandelo de Burbia, cuando taba mandando cortar madeira de teixo pra refacé-la Ponte den Baixo.

E foi por eso que fundíranse todas as suas alhaxas de oro, derramándose por todos os regos da zona que iban morrer onde o Burbia sagrado .

O xeneral romano Caticio, que quería conquistá-la comarca do Bierzo, enamorouse da filla do Medonio, de nome Bertina. Era o mismo Caticio que xurara poder doblegar os astures . E pasou que unha noite Bertina, seguindo os consellos do padre, escapa  polo monte de Penoselo e tópase co Caticio, quen lle cunta a mentira de que os romanos firmaran de parar de alearse e vivir deilí pra diantre en paz cos nativos da zona .

Deste xeito consigue manter unha relación  amorosas ca moza, mais cuando ésta volve atopa o pueblo esclavizado polos romanos, que mal pecado lles facían as mil e unha e os mataban de fame e de traballo nas minas de oro das Fócaras e inda o peor, nas mairandes da Leitosa.

Vindo o engaño Bertina, doulle por chorar, e chorou tanto que as lágrimas dos sous ollos eran como fontes que manaban sin parar. Formouse un lago que cubríu todo o Bierzo e o corpo da moza foi arrastrado polas augas , convirtíndose na xana Carumea. Os outros nativos subiron pras Alzadas e salváronse nos picos dos montes

Cuando os astures o mando dos romanos desfixeron o monte pra desauga-lo lago polo Monte Furado, e poder colle-lo oro da zona, quedou unha pequena lagúa en Carucedo onde as xentes inda vein, nas noites de lúa de Junio polo San Juan, a xana Carumea peinando aqueles rizos  de oro que prendaran o xeneral que despois fora tan falso con ela.



A CORZA BLANCA

Fará cerca de oitocentos anos que vivía en Balboa un fidalgo de nome Donisio, que fora de muta axuda pro rey nas guerras dos moros. E por eso o rey déralle o señorío dun castelo e unhas terras no Bierzo e Ancares. Tiña tamén unha casa de vrau en Canteixeira e desde eilí, acostumaba sair a cazar cos criados polos montes da Serra de Vilar e dos Cervantes de Lugo.

Aconteceu unha vez que tando cazando corzos cos sous palafreneiros polos altos de Barantés, sentíndose cansados paráronse nun campizo cheo de papoulas marelas, escutiando o dulce remor da auga da fonte onde nace un regato, o que logo de feito arroyo vai dar o que baixa brincando desde a Serra de Vilar e que xuntos fain mairande o riu de Teixeira aló enbaixo pola Pontiga, cerca de Peliscos.

O rato de tar tranquilamente eilí sintiron unha choca e logo un rebaño de gado co pastor que resultou ser o Chisco do Castro  de Vilar. Taba con eles a filla única do señor do feudo, que chamábase Regina e a quen gustaballe o monte. Era tan blanca e ben feita como unha azucena e tiña todo o encanto dunha fada de conto. O sou pelo do color do centeno. Negras as cellas e negros os ollos, pescozo ben feito e direito, dous peitos rebeldes e firmes e unha cinturiña de vespa. Pernas esbeltas e pés pequeniños que deixaban no monte pisadas de nina...

Taba o pastor algo encollido diantre do señor e da filla quenes querendo pasá-lo rato pidíronlle que lles cuntara algúa cousa curiosa que lle pasara  por aqueles montes.

Miroulles o Chisco con aqueles ollos pequenos e desconfiados, rascouse a cabeza e quitouse as greñas que lle tapaban a testa e decidiuse, dispois de muto facerse de rogar de todos, a falar deste xeito:

-Esta mañá de ben cedo antes de ser día saía eu  da cabana da Serra, onde durmo mutas veces por non baixar a Vilar nas noites de lobos

Parouse e fíxolle un silbo o perro pra que xuntase as reses que taban loureando, rascouse outra vez a cabeza e volveu a falar:

- Cuando o clarexar o día trouxe o rebaño a beber nesta caborca, sobre un cento de metros abaixo de onde tamos ahora , nunha poza sin Sol porque o tapan as abrairas e humeiros, atopei entre o rastro dos corzos unhas pisadas pequenas, dunha media cuarta das miñas, como de pes dunha nina de non mais de sete anos.

O decir esto, mirou pros pés da Regina, e fíxolo tamen Don Donisio e os monteiros que trouxera con él. Mais a atractiva Regina aprestouse a escondélos no vero momento e dixo enseguida que os pes dela nun era certo que foran pequenos...

- A noite - siguiu o pastor-volvín e escondíme nun sitio do rego por onde eu sabía que cruzaban os corzos, e cuando taba quedando medio adormilado, sentín que os ramallos movíanse detrás de min. Erguínme a modín e cada vez mais cerca sentín risas e cantos de tres ou cuatro voces como de mozas, do xeito co fain cuando volven da fonte dos Entralgos cos baldes da roupa na cabeza pra casa.

Acercáronse tanto que o parecer me viron e sentin una voz de muller que decía :-¡por eiqui compañeiras que eilí ta escondido o tolo do Chisco!-

Ríronse de gana todos un momento, a que máis a Regina, mais o zagal continuou:

-Peguei un brinco pra velas millor e de repente vin unha corza blanca que saíu dentre as matas e a saltos fuxíu polo monte, seguida dunha tropa de corzas do color natural das corzas de eiqui. E por contas de bramar ríanse entre elas como o fain as mulleres.

Eiquí xa puxéronse todos a rir sin parar. Mais por fin como viran que facíase tarde, déronlle o pastor un cacho de carne de xabarín e un trago de viño da bota. Dou as gracias o pastor e fouse co gado, mentras Don Donisio, a filla e os outros colleron os cabalos que taban pastando no souto cercano e seguiron ca sua partida de caza.

Entre os monteiros de Don Donisio taba Virginio fillo dun vello criado da familia e que tiña os mismos anos que Regina. O Señor queríalo como si fora fillo sou, e inda había quen remoraba que podería sér que o fora.  Este mozo tiña muto aprecio a Regina e taba sempre presto a facer cualquera cousa que a ela se lle antoxara. Taba namorado da Azucena Ancaresa,que así a chamaban todos no país , tan blanca e tan rubia que parecía que o Noso Señor fixérala de neve e de oro.

Mais alguis murmuraban que pudera ser  que fora de madre gitana, porque Don Donisio tamén fora rondando polas terras do Egipto e viñera deilí cunha nina pequena pra criala en Balboa. Mais pode que non pasen de faladurías, xa que quen podía sabelo de certo era o padre de Virginio que morrera xa facía anos. E que en vida non soltou prenda a nadie, nin siquera o sou fillo quen preguntáralle mutas veces con muto interés polo asunto da filla do amo.

Iba Virginio no cabalo cerca de Regina, pensando que pudera haber algo de certo no relato do pastor. E que si así fora, a Regina gustaríalle ter e manter no Castelo unha corza de color blanco, e que él podía cazala e darlla pra ela. Como o pensou, fíxolo. Quedou atrás, na volta pra casa, dos amos e monteiros, e tirou polo monte outra vez querendo atopa-lo pastor.

Nesto que entra no Castelo Virginio sudando e dicindo que era certo o da corza blanca, pois a viran máis pastores cos que acababa de falar no monte.

Como non o creían xurou pola virxen e todolos santos que antes de tres días colleríala viva o morta e daríalla en prenda a Regina.

Esto decindo, armou a sua ballesta, e poñéndola o lombo saíu de Balboa camín de Canteixeira e collendo un carreiro que o levou direito a Barantés. Cuando chegou a caborca a lúa taba alta e alumab a xa por enriba da Pena Rubia .
Virginio era un bon cazador. Agachouse xunto os salgueiros e fresnos veciños da rigueira, esperando ca ballesta na mau a chegada das corzas. Mais pouco a pouco vai cayendo nun atolondamento parecido o sono, e que facía que o pensamento se nublara e os ollos cansados e con sono xa viran borrosas as cousas. De repente despértase de todo o sentir un ruido de piornos e de voces delgadiñas que cantaban e falaban entre elas, como de mozas divirtíndose e que parecían decir :

-¡ven anadar debaixo da luz da lúa na poza das ninfas da Serra! -¡Ven a fungálo perfume das arandeiras escondidas na sombra da máxica noite! -¡Ven a gozar ca reina das Xanas nunha quente noitiña de vrau!

 Entonces pareceron as corzas brincando desde as matas e tiraron pra baixo, sempre rebincando, hasta parar na Poza da Pontiga. E sempre na diantreira e dirixindo, iba a blanca corciña. Virginio seguíulas e o chegar o Teso da Murteira colleu a ballesta entre os dentes, e foise arrastrando a modiño hasta parar nun sitio que quedaba a tiro da poza.

Asentouse ben cunha rodilla fincada na terra e xusto cuando iba a tirarlle a corza blanca desapareceron todas da sua vista. E no sou lugar viu unhas cuantas mulleres, que xugaban na auga desnudas de todo e que víndolles as tetas cos sous dazaoito anos fervíalle a sangre polas venas. Collíanse unhas a outras tirábanse auga na cara, amargullaban e saían de novo e facían as cousas que fain as mociñas desnudas cuando pensan que naide as vei. De repente no sou encantamento pareceulle que unha daquelas era a Regina.

 Era ela. Aquelos ollos morenos, aquel pescozo garboso, aquela cascada de oro que lle chegaba hasta os cuadrís ben feitiños e pola diantreira... aqueles peitos direitos e firmes acenando pro Cielo, aqueles peis pequeniños como dous cachos de neve sin derretir. Era ela. E cuando Regina saíu da auga oíronse as voces das outras que cantaban todas a unha :

Genios do aire, reyes do éter, vide con nos esta noite. - Silfos dos montes, vide montados nos vosos carros de roble e traede con vos mutas larvas das fontes e que chovan por nos como nubes de perlas. -Cocos das patacas, cocos  de luz vide con nos como enxame de espritos da noite . - Vide trasgos e sátiros, que quen os quere os espera e cobicia.

O pobre Virginio non pudo resistir mais e sacudíndose o encanto que o retiña pasmado mirando as mociñas, brincou e plantouse didiantre de todas. Rompeuse o embeleso e xa como corzas de novo as viu escapar en todas as direcciois brincando polas matas veciñas

Pero a corza blanca enredouse nas zarzas e quedáballe a tiro. Cuando tiña a ballesta tensada outra vez sentiuse chamar por Regina que díxolle:

-Virginio ¿que fais?

Quedou quieto Virginio e soltou a ballesta con medo de mancar a sua amada. Pero a corza aproveitou o momento pra librarse de todo das zarzas, e fuxiu como un rayo rindose dél.

Maldicindo volveu a colle-la ballesta e cunha maña indecible soltou a saeta de cara pro souto por onde fuxira a corciña. Sentíuse un berrido seguindo lacexos que pouquiño a pouco se foron morrendo

-¡Ay Dios que a matei, perdido de min!
E vota a correr como louco chegando por fin onde ben parecía que caiera a saeta. Mais non viu ningun corpo de muller nin de corza. Cuando xa de mañá entra no castelo de Balboa, e viu que non taba a Regina, sube as escaleiras da torre todo desesperado, querendo tirarse pola alta ventá enbaixo.

Mais no mismo momento do brinco, sinte co agarra unha mau por detrás. Vólvese e eilí taba a mau sin o corpo de Regina, chea de sangre mais inda ca sortixa que en prenda primeira o día da festa lle dera



A VIRGEN DA ZARZA

Por España, desde el tiempo de los romanos en que se cree que el apostol Santiago llegó a Occidente para cristianizarlo, circulan leyendas destinadas a reconvertir los cultos paganos indígenas y sus lugares de ofrendas, situados en puntos concretos de montes , valles y fuentes.

Tambien Ancares, con motivo del paso del Camino de Santiago, es tierra de arraigo de esas leyendas. He aquí una que muy bien podría ser el origen de alguna de las ermitas e iglesias actuales de los pueblos de la cuenca del Burbia.


Fai mutos centos de anos que un pastor dunha alzada dos ancares do Bierzo, saíu cedo o monte co rebaño de cabras do amo. Iba buscando as campas nos mellores paraxes pra fartar as cabras, cuando no carreiro da Fonsagrada viu nun beirón por debaixo da fonte, unha talla de pradairo, ca cara da Virxe e o nino no regazo.

Colleula dentre as zarzas, e meteula no morral e cuando chegou a sua casa quixo enseña-la talla o amo mais o morral taba valeiro de todo. O amo intrigado fixo que o pastor o levara o zarzal onde a vira e onde a collera. Cuando chegaron eilí taba como antes a talla da Virxen e o nino, no mismo sitio de antes.

Quixo collega e levala outra vez, mais por muto esforzo que fixo non pudo sacala das zarzas.

Consultaron o caso co cura do lugar, quen non dudou en crer no milagro e dixo que a Virxen quería que se fixera una ermita naquel mismo sitio, pra que a xente subira no vrau a rendirlle dulía e facerlle unha festa. Fixeron a ermita e desde entonces dedícase o nino a facer mutos milagros pra xente que a visita e que llo pida con fe.

E por eso que se ofrecen a ela, xentes de toda a comarca e que suben de todolos sitios, mutas veces descalzos, hasta a ermita da Virxen da Zarza.



 O POBRE FORASTEIRO

O NOSO SEÑOR NOS ANCARES DO BIERZO

Fai muto tempo que houbo un poblado de xentes extrañas e riñas no que o presente tan as terras de Lentellais e os prados das Moas. Aquela xente non era nin con muto tan acollidora como foron despois e inda son as xentes do presente en Vilar.

Cúntase que un home que dicía que era o amo das Augas, do Tempo e do Lume, chegou o pueblo, de paso pros Ancares galegos, medio morto de fame unha fría tarde de Xaneiro. Comenzou a nevar e pidiu pasá-la noite o subeiro nalgua casa de pedras e palla. Mais naide dos que mais tiñan quixo acollélo.

Namais o tiu Simenón que vivía ca sua muller e unha filla noviña, que chamábana Sara, no que naquel tempo era o Pico do Lugar, atendeulo, deixoulle quentarse no escano o pé do lume, e doulle unha copa de oruxo de arandos e un cacho de freba de corzo con pan. Logo deixáronlle un par de banizas de palla pra que durmira no quente da corte cos bois e cos porcos.

O día siguente de mañá dou as gracias o home e, sin querer abusar dos poucos recursos desa boa familia co acollera no día de oite, marchou o lugar abaixo pidindo un mantelo  e algo de queixo pra seguí-lo viaxe.

En contas de axudá-lo, acantázano e azuzan os perros que rompenlle as roupas e cuando xa parecía que iba morrer cas dentelladas dos cais sálvase atravesando as xeadas augas do riu que abriron camín a unha seña súa, zarrándose logo de forma que os perros non puderon persegui-lo porque quedaron atrapados debaixo das augas xeadas. Xa cuando se viu a salvo dos cais, que morreran afogados,sube o camín da Veiguiliña e poise a descansar un pouquin na fonte do Rodo.

Eilí bebe auga e repoise e collendo todo o aire que pudo soltoulo de golpe dun soplo, que transfórmase en lume.


Quedou todo o pueblo envolto nunha nubre de fumo. E prenden as flamas na palla das casas, nos palleiros e hórreos, queimándose todo menos a casa do tiu Simenón. Faise noite e durme debaixo de unhos fulgueiros o quente dun lume que fixo o pe dos rebolos do Rodo, e a mañá baixa, a entrada do pueblo queimado, aquel home que entoite non atopara nos outros ningua compasión. E de novo lles dice que él era o amo do Tempo, das Augas e do Lume.

Algén dixo que debía de se-lo Bautista ou o mismísimo Cristo e por eso que as xentes ben cheas de medo arrodíllanse e lle píden clemencia.

O home dixo que pra perdonarlles, tiñan que sacrificar cada día durante unha semana, unha moza que fora inda virxen, escolléndoa a sortes e afogándoa na poza do Inferno cunha pedra atada o pescozo

Tocoulle de ser a primeira en morrer a Sariña do Pico do Lugar. Mais vindo os choros da familia que o acollera na noite primeira que chegara o poblado, perdonoulos a todos mais mandándolles vivir sempre vagando polo mundo.

Solo quedou a familia do Tiu Simenon.

Deili a pouco chegaron outras xentes pacíficas e traballadoras que levándose ben ca familia que quedara refixeron todos xuntos un pueblo algo mais arriba entre os rius de Porcarizas e de Teixeira. Chamarono Vilar e, enterados polo tiu Simenón da historia do Cristo , sempre foi un dos pueblos da zona que mellor acolleron as xentes forasteiras que chegaban ou que pasaban polo pueblo.

A LAGUA NEGRA
Cuntan que praló da Cabreira, cerca das terras do Portugal, fai muto tempo que vivía un labrego da familia dos Alba González, unha das mais ricas da zona. E que tiña mutas terras de regadiu e tamén no secano.

Da sua madre tocáranlle tamen castañeiros, colmeas , reses e cabras, e todo o que facía falta pra vida no campo. E mais, que gustaballe o traballo de modo que aumentou inda mais o sou capital. E como é natural tamen dou en pensar en aparellarse.

Había por eilí una mociña muy feita ca que casouse un día, facendo un banquete de boda con gaiteiros e toda clase de festas como non se viran nunca no pueblo nin na comarca.

Logo tuveron tres fillos seguidos e cuando xa taban grandiños , doulles o padre xa vello, pra que o traballaran, as terras de regadiu ca parella de bois o mairande que chamabase Pedro; As colmeas e castañeiros o mediano que chamábase Juan.; E os rebaños o pequeno, que era o mais querido do padre, e chamabase Angel.

Angel, parecíase o padre no traballo, mais non se levaba ben cos irmaus que tiñanlle envidia, así que un día dixo que marchaba corré-lo mundo e embarcouse de mariñeiro un día , sin que os choros da madre puderan retené-lo con eles.

Quedou pois a familia cos dos fillos que non tardaron en casarse. E vivían todos na casa dos padres que era das mairandes e ricas do pueblo.

A madre non se levaba ben cas noras pois éstas saíran muy riñas e non axudaban en nada. E pouco a pouco a folga délas pegouse tamen os irmaus que non pensaban mais que nas hijuelas que lles tocarían cuando o vello morrera.

A cobicia do demo foi crecendo crecendo nos irmaus, hasta que un día que o vello taba dormitando o pé da fonte dun prado de lameira que tiñan, pégalle Juan na cabeza ca couce do machado e o Pedro ó arrastra hasta o pozo afogándolo nél, de forma que o padre xa non despertou ou si o fixo fou xa no outro mundo.

Lévano entre os dous arrastras, e cuando xegan a Lagua Negra (oxe o lago de Sanabria) (chámana así porque non se veía nunca o fondo) átanlle un penasco o pescozo e tiran o corpo sin vida do padre nas augas oscuras e fondas.

Volven pra casa e xa entre os cuatro, matan a viuda a disgustos, de modo que parten a facenda entre os dous. E como o padre tiña cuartos  aforrados viviron muy ben con muy pouco traballo unhos anos.

Mais si se gasta e non se traballa logo chegan as ruinas, de modo que as terras deixadas non daban patacas, nin centeno nin nabos; os castañeiros non se podaban e as castañas perdíanse por no recolle-las; enfermaron as cabras, as abellas marcharon e todo lles viña ó revés.

Empobrecéronse tanto que casi non tiñan que comer nin beber. E un día de inverno, no medio da noite de lobos e neve, tando na cociña quentándose o lume da leña que os veciños lles deixaran coller, sinten que chaman a porta
-¿Quen é- dixo o Juan.
-Soio Angel- responde o irmau desde fora .
Abren con medo no corpo e mentras se quenta no escano cúntanlle a morte dos padres e cómo viñeran a dar na mairande pobreza . Entristecéuse o Angel quen pola sua parte lles dice que nas Américas había podido facerse muy rico e que tiña a intención de volver a vivir onde todos naceran. Que non viña pola sua partija mais que si querían vender lles compraba unha parte do sou capital. Cunta que quería axudarlles pois tiña unha ialma de...Angel.

Eles viron o remedio inmediato e vendéronlle unha parte das terras secanas, que o Angel traballou tan ben que prosperaron tanto como os irmaus empobrecíanse de novo, pois perderan o hábito do duro traballo.

Deste xeito foron vendéndolle todo, de forma que xa non querendo vivir da limosna do irmau e tando desesperados collen o camín da fonte do prado e iban sentindo o retumbo da copla que corría por todolos pueblos veciños:

-O Alba González non tá baixo terra ningua , que ta baixo a auga da Negra Lagua

Non podendo resistir mais e pesándolles tanto as culpas do parricidio, chegaron o borde da Lagua e, cada un ca sua pedra atada o pescozo, tiráronse a auga e pronto amargullan pro fondo.

O Angel casouse a sua vez, e colleu as cuñadas como criadas primeiro e despois como niñeiras da tropa de fillos que seguiron a saga paterna do Alba González.

E co tempo que todo o consume, partiuse xa podre o cordel do padre afogado, e un día que o Angel pescaba no Lago, atópase o corpo do padre.

Non cabía no pueblo a xente que veu o enterro do Alba González que descansa por fin na terra bendita xunto a todolos sous.







A truita blanca.

Fai muto muto tempo que cerca da Serra de Vilar vivía unha rapaza muy feitiña e que mantiña relacióis cun bardo fillo dun poderoso druida . Nun chegou a casar pois o mozo colléronlo unhos crimináis e cimbráronlo desde O Teso da Morteira con tanta raza que chegou o corpo do bardo hasta a Poza da Pontiga, onde afondou e quedou morto naquelas frías augas.

Enterouse a mociña e foi tanta a pena que lle entrou pola perda do sou mozo que volveuse louca e nun facía outra cousa que chorar e chorar sin que naide podera darlle consuelo ni remedio pro sou dolo. Un día perdeuse polo monte sin deixar rastro e a xente pensou que a levaran os trasgos de Peliscos con eles.

Pouco despois, fui víndose na poza e polo riu de Teixeira cerca da Ponte do Pico do Lugar, unha truita toda de color blanco. Iba polo riu abaixo e alguis cuntan que a viran chegar hasta o arroyo de Valourio onde vironla facer un rodelo deses que poinse as mulleres na cabeza pra traer os caldeiros ca roupa lavada do riu. De primeiras facía raro as xentes ver una truita blanca, mais de tanto vela riu arriba e riu abaixo , que acabaron afacéndose a ela, e o pouco tempo xa nun les facía novedad ningua.

Pasaron anos e anos e xa nin os mais vellos recordaban cuando fora a primeira vez que viran a truita blanca que alguis creían que era unha Xana das augas da Serra.

Hasta que un día chegaron uns homes militares muy brutos e sinvergüenzas. Cuando se diron conta de que había polo riu unha truita blanca foron por ela a pescala e ca intención de comela naquel mismo día na cena.

Armaron a nasa no riu, cerca da Rigueira do Ucedo aquela misma mañá e pola tarde antes de facerse noite foron por ela. Eili mismo fixeron lume aguzaron un pau de fresno , puxeron a truita na punta e comenzaron a asala. De repente escuitaron un berro como si fora a queixa de unha persona dolorida. Logo do susto primeiro, seguiron dando voltas a truita no lume mais ésta non parecía fritirse.

O militar mais animal, colleu a bayoneta e clavóulla cerca das agallas da truita por ver cómo taba por dentro. Taba cruda de todo, mais a truita dou un berro e un brinco e eilí mismo na terra do prado apareceu una moza muy feita toda vestida de blanco, cun rodelo todo de oro no pelo, e que berroulle o soldado:

-¡Mira que me fixeche animal!

o tempo que lle enseña un brazo todo rojo de sangre.

-¿Costábate tanto deixarme fresca no riu onde me atrapache?¿Cómo no pensache que eu eili na auga taba cumplindo un traballo?

Colleu medo o soldado e disculpouse pa que non o matara, como xa taba rumiando que faría a moza.

-Non sabía que tuveras facendo cousa de importancia ¡ Perdona logo!

- Pois mira sí. -Respondeulle a rapaza- Si o meu home chega tando eu fora da auga, eu fago que te volvas pez perseguido por sempre por min.

Cuando sentiu esto, o militar agáchase os pes da rapaza, pídelle perdón, dícelle que lle pesa e que si soubera a cousa, a houbera deixado nas augas de onde a collera. Entonces a moza eilí mismo volveu a facerse truita blanca. O soldado colleu unha cazola con auga limpa, meteu dentro a truita e deixóula no riu xunto o Muïn de Santiago. A truita nadou riu arriba deixando un rastro de sangre hasta chegar outra vez a Poza da Pontiga, onde desde entonces viuse por muto tempo brincar a truita cunha seña roja no lombo, xusto onde lle fixera o corte ca bayoneta o botarate do militar.



O quincalleiro que ganóulle a mau o Demo

Fai mutos anos, onde hoxe ta Vilar , que vivía un quincalleiro pobre, que andaba por todo Ancares collendo quincalla pra logo amañala e cambeala por outras cousas.

Chamabanlle Berto e tiña unha casa nas Moas con horto diantre. No horto un bon caroceiro que era o que mais quería logo da sua muller. Cuando saía polo traballo mandáballe a ela que tuvera os ollos ben postos en todo.
Un día que taba lonxe polo camín do Crespo, Berto viu un home que viña cara él e cuando pasaba doulle os bois días. Gustoulle o home o xeito de Berto e dixolle que lle daba o que lle pedira:

-Douche tres cousas que me pidas.

Berto extrañouse muto, mais logo de rascarse a cabeza dixolle:

-Teño na miña casa solo un escano vello pra sentarnos. Cuando vein a verme sentanse nél ye eu teño que quedar direito todo o tempo. Quero que quen se sente quédese enganchado no escano ye  enganchado nas lousas do suelo, ye que non poda levantarse hasta que eu queira.-
Dixo o quincalleiro.

Extrañouse muto ahora o home a quen lle parecía unha tolada que non serviría pa nada . Mais escasí dixo que llo daba, e que pidera a segunda cousa. Rascouse outra vez a testa o Berto e logo dixo:

-Teño no horto un caroceiro ye nun quero que me rouben as carozas, logo quero que quen colla unha quede enganchado a ela ye a rama ye nun se solte hasta que eu llo mande.

Sintindo esto convenceuse o home que Berto era tolo de todo, mais doulle tamén esto que lle pidira, e preguntoulle pola terceira cousa, que pensaba que fora algo mais proveitoso pra él e pra sua familia.
Rascouse as orellas o Berto ca zurda mentras pasaba a direita pola barba e logo falou desta manera:

-A miña muller ten un saco onde mete as sobras da lá. Mais sempre róubana os guajes e poinse a xugar o balón con ela. Asi que quero que todo o que se meta no saco non poda saír hasta que eu llo mande.

-Ta ben- dixo o home- Non me parece que te sirvan esas cousas muto, pero tú saberás si pidiche ben. Eu douchas, como che dixe.

Despediuse o home meneando a cabeza e o Berto volveu pra casa tan contento e pobre como antes. Pasou tempo e tempo mais un día que Berto taba tirado na cama enfermo e sin saber qué facer pa non ter que depender da limosna dos viciños, presentouse na casa un forasteiro alto e ben vestido que vindo que eran pobres e tiñan fame díxolle a Berto:

-Quero facer algo por ti, mais cunha condición. Fágoche rico si logo de pasar 7 anos veis conmigo a miña casa.

-E logo quén eres tú.-Preguntou o Berto.

- ¿Non o adivinas?. Eu soyo o Demo.

Persignouse a muller do Berto, morta de medo, mais éste falou neste xeito:

- Non me importa . Ta ben. Tou conforme co trato.

Marchou o Demo e o Berto fíxose home rico. Deixou a quincalla e fartáronse de comida. O cabo olvidáronse do Demo e do trato, mais o darreiro día do darreiro ano, sentiron chamar a porta e pareceu o Demo

-Xa pasou o tempo -dixo. Eu cumplín o que dixe ye tu teis que cumplir ca tua parte. Ven conmigo.
-Muy xusto, vou despedirme da muller ye volvo. Séntese no escano un pouquiño.

Sentóuse o Demo, e cuando volveu o Berto, quixo o Demo poñerse de pé e non pudo. Berrou e berrou pero como vía que era imposible erguirse dixo por fin:

-Douche o doble do que che din ye a mais 14 anos de vida si me deixas marchar.

-Muy ben-díxolle o Berto. Erguete ye marcha.
Marchou o Demo a toda mecha mais os anos pasaron e volveu o Demo no tempo tratado dicindo:

-Non me fagas mais trampas, veña vamos xa.
- Si, si, xa vou.

Atravesaron polo horto e dixo o Berto que gustaríalle levar carozas pro viaxe .

-Tu que eres máis alto cólleas ye iremos comendo de paso.-falou o quincalleiro.

O Demo brincou pra coller a primeira caroza mais quedou enganxado amolegándose sin poder baixar o suelo. Berrou e berrou hasta que toda a xente do pueblo enteróuse do caso.

-Si me baixas fágoche o triple de rico ye douche 21 anos de vida máis- dixo o Demo
-Tou conforme. Marcha-díxolle o quincalleiro.

Escapou o Demo cagándose en Dios e na Virxen ye o quincalleiro siguiu ca sua bona vida.
Os 21 anos taba de novo o Demo de volta.
- Veña Berto, vamos que no Inferno vas pagarme todas as tarascadas que me fixeche.
- Vou darlle un bico de despedida a muller ye vamos. Volve o Berto co saco da lá na mau e sin falar palabra puxéronse en camín.

- Cuando eu era noviño tiña muta maña ye podía entrar ye sair do saco mutas veces no día. Ahora souche vello ye nun podo.-dixo o Berto

Paróuse o Demo e dixo que nun facía falta ser novo ni listo pra facer eso. E colle e se mete no saco. O quincalleiro zarra o saco carga con él o lombo e vai zimbralo no beirón do castro. O outro día a mañá vai polo saco, e tíralle cantos, clávalle aguilladas e forquitas, pásalle co carro por riba e outras tarascadas máis.

E cuando o Demo pidiu que o deixara sacóulle cuatro veces máis de diñeiro e vinta oito anos máis de vida, e o mais importante, sacóulle a palabra de Demo de que non volvería por él nunca. O Berto dispois deixou sair o Demo, que taba torto e magullado, e que marchou voando como ánima en pena.

O quincalleiro volveu pra sua casa, onde tiña xa de todo e taba libre do Demo. Fíxose vello e morreu un día. Chega as portas do San Pedro que non o quixo e mandóulle ir co outro co mantuvo. Vai logo as portas do Cancerbeiro e éste pregúntalle a ver quén é.

Cuando dixo quen era, síntese o vozarrón do Demo: -¡Nun lle deixéis entrar que nos vai matar a todos!

Así que o quincalleiro vai perdido polo mundo e terá que facelo hasta o Día Final. E hay veces que inda véinlo vagar polas campas da Serra e polas Penas da Torga. E a xente asústase muto cuando o atopan de noite.

O GENIO DA LIBERTAD

Fai muto tempo que nas terras dos frius montes de Ancares , onde os nublados envolven a xente , vivía un guerreiro co pelo color como o oro, e pelica blanca como a neve no inverno, corpo axeitado nin alto nin baixo. Chamábase Itug e andaba cunha espada no cinto e unha gaita no lombo. E cuando con ela tocaba a defensa, todos os homes poñíanse en pé tal si foran guiados a morte mais noble: a que os levaba a Grande Verdad.

No Chao Cimeiro había grandes fogatas prendidas e a xente do pueblo quentábase e  bailaba o redor. Era a Festa da Lugnasad . Itug desde lonxe miraba na noite esos lumes, esa festa ofrecida pros Astros e a Terra. Os druidas sentados o lado da xente non falaban e taban serenos. Eles eran os guías de todalas tribus do Castro.

Os bardos tocaban muiñeiras facendo co aire vibrara nas ramas dos altos pradairos.
Había iu-hu-hus galaicos e astures e a sidra corría, e xuntábanse todos nun músico grupo.

Itug o guerreiro recordaba o tempo en que él e a sua moza bailaban nas danzas dos ritos da Sega, das Sementeiras, da Terra e dos Solsticios de vrau. E ahora taba solitario polo gusto, mais sabía que taba no camín da Santa Libertad logo de luitar contra os forasteiros invasores que pregaban nos templos de pedra e vivían nas costumbres paganas e nos falsos formalismos hipócritas.. Mais esa luita levaría a sua xente polo medio dos vellos negrillos hasta un despertar cunha nova e magnífica alba do mundo na paz e irmandad.

A Itug lle costaba de crer que os señores de pra aló dos altos montes pregaban a dioses feitos por eles en casas de mármol en contas de facelo nos montes, no castro, nos rius, ou nas fontes, que son os templos da paz sin fronteiras onde o guerreiro fidel é levado as rodeiras dos luceiros no Cielo nas noites claras desde o medio do corro de pedras.

O sabido maiestro Aibrub, o Gran Druida, un vello guerreiro, enseñóulle o respeto por toda las vidas, inda as das herbas pequenas, e a seguir sempre e con todas as cousas o que enseña a Natura. E si había que coller algua cousa da misma, debía volverllo aunque de outra manera o sou peito materno.

Mais non creian así aqueles homes de praló dos altos montes, quenes non respetaban nin rebolos nin chopos, e facían grandísimos templos e luxosos palacios pros sous reis e sous papas.
Así nunca poderán achegar o mundo verde e verdadeiro onde tá o principio de todas as formas, pois o sagrado elixir namais brota no fondo do comulgo con todo ser vivo.

Itug sentíu un ruido que lle recordou outro tempo en que houbo luita fera e cruenta, cuando a sua muller facía frente os que invadiran o Castro. El taba no monte e cuando baixou víraa xa moribunda no prado das Moas.
Os cascos dos asturcones resoaban arimándose o castro e viuse relampaguea-la espada de Itug o lume das fugueiras e soubo que xa lle chegara a sua quenda. Os druidas levantáronse chamando polas forzas do vento, dos teixos , das encinas ,dos negrillos, dos castañeiros, dos robles...Todos os homes foron a unha a chamada dos druidas e cas suas cuirazas de ferro forradas con pel de becerro saíron pra Pena Alta, facendo chocá-las espadas, as fouces, os mazos, os machados e as rodelas de ferro.

E o Genio da guerra entrou neles o sentir o tocar dos tambores e as gaitas retumbando nas paredes dos montes camposos e das escaleiriñas do Cielo, e chamando desde enriba a luitar pola Libertad hasta ter dulce morte.
Taban xa no peor da batalla e sentiron que non había rencor nin instinto de dominio nin morte. A voz imperiosa da terra xamaba pola volta de algúis. As espadas baixaban como rayos e cunha forza que espantou os riños invasores. Acabouse a luita. As lexiois forasteiras sentiron todala raza do poder do Esprito de Lugh . E fuxiron a escape polo valle do Burbia sin parar hasta pasados os vados do Sil.

Cuando o Sol do novo día alumaba xa cedo na mañá, oiuse un canto que foi facéndose grande ca xente que se xuntaba no corro. Non cantaban a Vitoria nin os mortos de mutos nas valiñas e ucedos por onde fora a refrega.
Cantaban por haber conseguido manter os sous homes e montes no Conocemento verdadeiro e na Libertad sagrada. Ofreceron a Vitoria as pedras do Castro, o Encinal, os paxaros da Valiña, as terras do Noguedo, as nogais dos Entralgos, os cireixos da costa, as augas da Lameira, a todo o que mantiña nos sous peitos nobles as forzas da Terra e que guiaban polo camín verdadeiro dos Druidas.

Cantando baixaron hasta mais aló dos prados do Pedragalón levando o lombo os que cayeran. Fixéronlles a despedida e pousaron os sous corpos no Burbia sagrado pois así volvíanllos a Terra en forma de pedriñas de orro. E sabían que o sou recordo duraría por sempre como perduran aquelas musicais augas eternas E todolo pueblo xuntouse esa noite o redor do lume, dunha gran fogueira e, dentro dun corro de pedras gigantes, fixeron as honras os guerreiros que tarán xa por sempre no recordo das tribus .

Itug, o bardo guerreiro taba direito no medio de todos.
Eilí entre os sous irmaus, xentes sin medo nin ataduras, debaixo dun Cielo de lueceiros, o Genio dos celtas apodérase dél.

Itug colleu a gaita e mentras dela saían as notas divinas cantou:

De muy lonxe veo traindo conmigo

Todo o que foi
Antes do primeiro alento.
Como o vento no medio do monte
Atopei cama e comida.

Eilí mismo a Noite
fíxome o sou millor querido
Pois nin siquera a sombra mais negra
pode tapar os máximos secretos.

Soyo o mazo que escacha o aceiro das fortes cadeas,
Soyo a cacha sagrada
Que invoca o fumeiro que brota do lume.
Soyo a mau do guerreiro,soyo o alto invisible
desde onde abalánzase a aiga
a conquista-lo cielo

Soiche Lugh, a inspiración mairande
e quen en mi se perde
atopa o Universo